Analiza "Sarajewo" Czesława Miłosza

Sarajewo (z tomu Na brzegu rzeki 1994) (Niech to nie będzie wiersz, ale przynajmniej mówię, co czu¬ję.) To teraz potrzebna byłaby rewolucja, ale zimni są, którzy kiedyś byli gorący. Kiedy zabijany i gwałcony kraj wzywa pomocy Europy, w którą uwierzył, oni ziewają. Kiedy ich mężowie stanu wybierają łajdactwo, nie odzywa się głos, który by to nazwał po imieniu. Kłamliwa była rewolta młodości porywającej się na odnowę Ziemi i tamto pokolenie samo na siebie teraz wydaje wyrok. Przyjmując obojętnie wołanie ginących, bo są to ciemni barbarzyńcy mordujący się wzajemnie. [...]. Teraz okazuje się, że ich Europa od początku była wmówieniem, bo jej wiarą i fundamentem jest nicość. [...]. Poszczególne wersy utworu – niczym wersety biblijne – zostały oddzielone od siebie – każde zdanie wymaga zastanowienia, jakby było z trudem wypowiadane przez poetę, a przy tym gruntownie przemy¬ślane. Uderza powaga tonu i brak – charakterystycznej dla większości wierszy Miłosza – ironii. Sarajewo to przejmująca w swojej wymowie i powadze tonacji li¬ryka wyznania – liryka bezpośrednia, w której mamy prawo utożsamiać w pełni osobę mówiącą z postacią autora (jeżeli to jest liryka – ¬powtórzmy wątpliwość za autorem). Warto zwrócić uwagę, iż Miłosz niezwykle rzadko rezygnuje ze – stosowanych na różnych poziomach tekstu – zabiegów mających na celu zaznaczenie dystansu wobec wypowiadanych wprost poglądów. Poeta zwykle po mistrzowsku prowa¬dzi w swoich tekstach swoistą grę z czytelnikiem, tutaj jednak wypo¬wiada się niespodziewanie serio i z powagą. Zarówno język, jak i obrazowanie i styl zawierają liczne aluzje bi¬blijne – zabijany i gwałcony kraj jest zapowiedzią apokalipsy spełnia¬jącej się na oczach obojętnej Europy. Miłosz staje w obronie takich elementarnych ludzkich wartości, jak solidarność z ginącymi niewin¬nie ludźmi. I nie potrafi zdobyć się na dystans i chłód. Mówię co czuję – te słowa autokomentarza sygnalizują czytelniko¬wi, iż ma do czynienia z tekstem szczególnym. Sarajewo to nie wiersz w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia. Zadanie poety nie po¬lega na „mówieniu tego, co czuje”, rolą poezji nie jest manifestowa¬nie uczuć czy poglądów, lecz wywoływanie emocji i prowokowanie postaw czytelników. W tym wypadku jednak techniki poetyckie, kun¬szt artystyczny, profesjonalizm tracą rację bytu – nadrzędna okazuje się potrzeba wypowiedzenia swojego zdania, a może jeszcze bardziej –podstawowe ludzkie odruchy, nakazujące solidarność z cierpiącymi. Wiersz podejmuje jeden z podstawowych w twórczości Miłosza motywów – problem odpowiedzialności świata za zbrodnie. W swo¬ich współczesnych poeta rozpoznaje znane od wieków cechy (ziewa¬jący na wieść o zbrodniach w Sarajewie, to przecież ci sami, którzy w takt muzyki kołysali się na rozpędzonej karuzeli i spoglądali na pło¬nące getto, ci sami, którzy odwracali się od stosu Giordana, by dokoń¬czyć handlowej transakcji). Mimo upływu czasu nic się nie zmieniło. Może tylko jedno: poeta ostatecznie stracił wiarę, że bunt wznieci sło¬wo. Jedyne, co mu pozostało, to potrzeba wykrzyczenia, wypowie¬dzenia swojego zawodu, rozczarowania człowiekiem. Zimni są, którzy kiedyś byli gorący. Zwycięzcy, chorzy na oschłość serca, i cy¬nicznie kalkulujący świadkowie zbrodni – sami sobie piszą wyroki: ...co ich obali, dojrzewa w nich samych. Tragiczna wizja świata osta¬tecznie dopełniona zostaje poprzez uświadomienie sobie bankructwa romantycznej, tyrtejskiej koncepcji poezji – na oczach Miłosza umie¬rają ostatnie mity pisane przez Historię: kłamliwa była rewolta mło¬dości.