Analiza "Przyszli żeby zobaczyć poetę" Tadeusza Różewicza

Przyszli żeby zobaczyć poetę Kolejny utwór przywołujący obraz poety i odbiór jego osoby przez publiczność, czytelników wierszy, pochodzi z tomu Na powierzchni poematu i w środku z 1983 r. (wcześniej, w tym samym roku publikowany w „Twórczości”, zaś datowany 30 XII 1982). Ze względu na czas powstania tego utworu, jak również datę publikacji, nie można owego prawie programowego tekstu Różewicza potraktować wyłącznie w kategoriach formalnej i estetycznej analizy. Z jednej strony wpisywał się on w dotychczasową twórczość Różewicza, był kontynuacją pewnych jej wątków; a z drugiej strony, biorąc pod uwagę historyczno-polityczny kontekst jego publikacji, czyli stan wojenny był wyzwaniem wobec ówczesnej publiczności literackiej dzieł tzw. „drugiego obiegu”, jak i sprzeciwem wobec preferowanego przez ten obieg modelu szczególnego podówczas narodowego i politycznego zaangażowania. Pierwsza część utworu Różewicza, wzbudzającego później tak wiele kontrowersji, miała więc charakter egzystencjalnego i spekulatywnego traktatu na temat szczególnie pojętej Nicości [...].14 Utwór jest jakby poetyckim reportażem ze spotkania autorskiego. Poeta okazał się jednak zwykłym człowiekiem zakrywającym dłońmi twarz, żałującym, że do spotkania z czytelnikami nie doszło przed dwudziestoma laty. Jego audytorium to ludzie młodzi, oczekujący drogowskazów, może zachęty do czynu, tyrtejskich nawoływań – jak w romantyzmie. Chcą poznać nowe teksty mistrza. Na standardowe pytania podmiot wiersza – poeta, odpowiada zaskakująco: nic nie robię i dodaje robię NIC. Zwierza się, że ten stan rzeczy wymagał czasu, długiego (pięćdziesięcioletniego) okresu dojrzewania. Mimo śmiechu audytorium, poeta stwierdza, że może – nic nie robiąc – z głębi swojej istoty przyglądać się i oceniać tych, co wybrali działanie. Na próżno jednak czytelnicy oczekują pochwały czy uznania dla „ludzi czynu”. Ich działanie jest byle ,jakie, wyprzedza również byle jakie myślenie – jest nierozważne, zbyt pospieszne, nieprzemyślane, ryzykowne i bezsensowne. Różewicz podejmuje polemikę z tradycją romantyczną. Krytykuje współczesnych bohaterów ukształtowanych na modłę wielkich postaci XIX wieku. Przemiana Gustawa w Konrada nie zapewni ojczyźnie szczęścia – obaj są byle jacy. Naród podlega wpływom byle jakich felietonistów o moralizatorskich zapędach. Ostatecznie źródła informacji i ona sama oraz adresat – wszystko podlega bylejakości (byle kto mówi byle co / do byle kogo). Wyodrębniony przedostatni wers brzmi prosto i jednoznacznie: bylejakość ogarnia masy i elity. Tak pojmowane działanie nie prowadzi do żadnych konstruktywnych efektów, nie przeciwstawia się złu, ani nie ocala wartości. Społeczeństwo zanurzone w bylejakość nie jest w stanie ocalić swojej tożsamości. Na koniec podmiot wypowiada groźnie brzmiące słowa: ale to dopiero początek. Zapowiedź dalszego „działania” i jego skutków jest w najwyższym stopniu pesymistyczna. W tej istotnej rozmowie z młodymi Różewicz odwołuje się do swej teorii Nic, którą, miejmy nadzieję, rozumieją. Bylejakość jest produktem Nic. Kwestii bylejakości nadaje więc ogromny zasięg i rangę i wskazuje ją jako właściwe podłoże kryzysu. Krytyka ta odnosi się do działania i do myślenia, czyli i do polityki, i do kultury i dotyczy stosunku tych obydwu dziedzin. Śladem Norwida i Brzozowskiego poeta krytykuje działanie przed myśleniem, lecz zarazem obydwu odmawia jakości. Pisarz, który sam bynajmniej nie pozostaje niezmieniony, teatralnym woltom ludzi odmawia autentyzmu. Ubolewa nad zdrobnieniem polskiego życia umysłowego, duchowego, nad doraźnymi z dnia na dzień fascynacjami i mas, i elit. I zapowiada przewlekłość kryzysu.15 Tom Na powierzchni poematu i w środku został wydany w 1983 r. po burzliwym okresie stanu wojennego w Polsce, kiedy z całą mocą ujawniła się słabość narodu wobec władzy podporządkowanej wpływom sowieckim. Wszelkie działania podejmowane z porywu serca, nagłe, pochopne, nieprzemyślane niczego nie załatwiały, a prowadziły do jeszcze większego osłabienia opozycji. Odwołania do romantyzmu – czasu nieprzygotowanych zrywów narodowych – są tu więc znamienne i wiele mówiące. Wiersz Różewicza trafiał w ten sposób w sarn środek ówczesnej, konkretnej, historycznej batalii. A w niej ten rodzaj poetyckiego idiomu kwestionował wówczas – na pierwszy rzut oka –język zrewaloryzowanych i zbanalizowanych wątków pseudoromantycznej literatury stanu wojennego [...].l6 Zamiast rad, pouczeń i drogowskazów, poeta, którego chcieli słuchać „młodzi gniewni” lat osiemdziesiątych, przestrzega przed bylejakością i tanią bohaterszczyzną, pokazuje, że bywa czas, kiedy lepiej robić NIC i z uwagą oceniać sytuację.