Analiza "Pan Cogito - powrót" Zbigniewa Herberta



Pan Cogito – powrót Utwór ten został opublikowany w tomie Raport z oblężonego mias¬ta i inne wiersze, wydanym w Paryżu, w 1983 r. Interpretatorzy od¬najdują tu ton refleksji autobiograficznej. Herbert wyjeżdżał i wracał do kraju kilkakrotnie – w 1959, 1971 i na początku 1981 r. Pobyt na Zachodzie wiązał się z nowymi doświadczeniami, możliwością obcowania z szeroko pojętą kulturą europejską. Kusił swobodą twór¬czą, jednak stale dochodziła do głosu potrzeba powrotu do kraju. Wiersz jest również głosem w szerszej dyskusji o problemie emigracji, która otwierała nowe perspektywy dla ludzi udręczonych PRL-owską rzeczywistością, tęskniących za wolnością i dobrobytem, ale również stwarzała liczne zagrożenia, głównie natury psychologicznej, przede wszystkim powodowała poczucie utraty własnej tożsamości. Wiersz Herberta nosi znamienny tytuł Pan Cogito – powrót. Taki zapis, przypominający gramatyczną konstrukcję pozycyjną, stawia na równi bohatera lirycznego i fakt powrotu. Pan Cogito, gdyby nie wrócił, zapewne przestałby być sobą. Własną tożsamość może zachować tylko dzięki decyzji potwierdzającej jego obywatelstwo. Utwór składa się z dwu ponumerowanych części, ma strukturę nieregularnego wiersza wolnego. Podmiot liryczny opisuje, komentu¬je i ocenia zachowanie Pana Cogito. Ma przy tym spore kompetencje – przewiduje konsekwencje wyboru dokonanego przez bohatera. Najpierw stwierdza: Pan Cogito / postanowił wrócić / na kamienne łono ojczyzny. Jak widać, nie spodziewa się znaleźć tam przytulnego schronienia i szczęścia. Podmiot ocenia jego decyzję jako dramaty¬czną, a nawet kategorycznie stwierdza: pożałuje jej gorzko. Stara się jednak zrozumieć postawę Pana Cogito, który czuje się rozdrażniony zwyczajowymi zwrotami w obcych językach: – comment allez-vous / – wie geht's / how are you, nie mającymi nic wspólnego z prawdzi¬wym zainteresowaniem drugim człowiekiem. Bohatera nie interesuje postęp, ani dobrobyt, chce zerwać bandaże życzliwej obojętności, de¬nerwują go więc utarte formuły grzecznościowe. Chociaż ceni dorobek kultury Zachodu i znalazłby jeszcze kilka powodów, by przedłużyć swój pobyt, jednak rezygnuje z tego. Decyzja przybiera postać realną – a zatem wraca (czas teraźniejszy), ponieważ obchodzi go własna rana (kraj zniewolony totalitarnym systemem, pogrążony w kryzysie gospodarczym i politycznym). Pejzaż zaobserwowany po przekroczeniu granicy nie jest bynaj¬mniej zwiastunem szczęścia: mordercze wieże strzelnicze / gęste zarośla drutu / [...] drzwi pancerne. Pan Cogito znalazł się sam / w skarbcu / wielkich nieszczęść. To oksymoronicznie niespójne określe¬nie wyraża jego stosunek do ojczyzny: z jednej strony jest dla niego cenna, z drugiej zaś jej bogactwem są nagromadzone nieszczęścia. W drugiej części utworu podmiot przywołuje reakcje na decyzję Cogito jego zachodnich przyjaciół – zdumienie, po co wraca, skoro mógłby na obczyźnie rozpocząć nowe, wygodne życie, zaś ranę (ból bycia Polakiem) – jak plamę – poddać chemicznej obróbce (wydaje się to takie proste!). Nie pojmują także jego emocji, wspomnień, senty¬mentu do wody dzieciństwa. Widzą w nim światowego człowieka, który znajdzie swoje miejsce w nowej, ale oswojonej już przez niego rzeczywistości. Podmiot powtarza pytanie przyjaciół – więc po co wraca – i filozoficznie je komentuje: pytania z pozoru proste / wyma¬gają zawitej odpowiedzi. Próbuje również snuć domysły: może Pan Cogito wraca / żeby dać odpowiedź/na podszepty strachu / na szczꜬcie niemożliwe / na uderzenie znienacka / na –zabójcze pytanie. Odpowiedzią jest już przecież sama decyzja i prawdziwy (fizyczny) powrót do kraju. Podkreślony kilkakrotnym powtórzeniem w różnych formach cza¬sownik wracać, specyficzne, ponure określenia ojczyzny, wyliczenie powodów decyzji Pana Cogito – to zabiegi wskazujące jedynie słuszną drogę. Nie można nie wrócić, wręcz tym bardziej trzeba to zrobić, kiedy ma się pewne zobowiązania wobec kraju doświadczonego nieszczęściem. Bohater dokonał wyboru o wielkim ciężarze moral¬nym. Zrezygnował z łatwego, wygodnego życia z powodu prostej i oczywistej dla niego potrzeby bycia „ze swoimi” w ich trudnościach. Myślenie i działanie Cogito przebiega w pełnej świadomości, co traci i co czeka go w owym skarbcu wielkich nieszczęść. Jego stanowisko zostało tu zderzone z opinią grupy przyjaciół. To ujęcie uwidacznia pewne proporcje: wracają jednostki, na emigracji zaś pozostaje większość tych, którzy wyjechali. Jedni i drudzy nie potrafią się nawzajem zrozumieć. Mają inne plany życiowe, odmiennie pojmują swoje obo¬wiązki wobec ojczyzny. Poeta nie dokonuje klasyfikacji stanowisk, nie ocenia i nie krytyku¬je. Wskazuje jednak dramatyczny wymiar wyboru: ojczyzna czy emi¬gracja. Ujawnia wątpliwości, wprowadza swoistą dyskusję, konfrontu¬je argumenty. Okazuje się jednak, że Pan Cogito realizuje swoją decyzję – mimo wszystko. Wraca do kraju zwyczajnie, bez patosu, ale czyni to, bo tak nakazuje mu jego sumienie.

Analiza "Pan Cogito - powrót" Zbigniewa Herberta

Materiały

Charakterystyka społeczeństwa polskiego w romantyźmie i renesansie W romantyzmie i renesansie podobnie jak w pozostałych epokach literackich pisarze bardzo często podejmowali się oceny społeczeństwa w którym przyszło im żyć. Zwracali uwagę na problemy z jakimi borykali się ludzie, wytykali błędy w rządzeniu i podsuwali własne pomysły. W ten sposób nieśli swoją pomoc dla narodu, choć nie zawsze osiągali zamierzo...

Charakterystyka symboli w literaturze TEMAT: CIEKAWY I INTRYGUJĄCY ŚWIAT POLSKICH SYMBOLI. Zarówno w literaturze, jak i w życiu codziennym spotykamy się często z rozmaitymi symbolami, kojarzącymi nam się z określonymi wartościami, sytuacjami, czy uczuciami. Według definicji encyklopedycznej, symbol jest to motyw albo zespół motywów w dziele literackim, przekazujący treści b...

Tragiczne losy Wokulskiego i Korczyńskiego 1. Wokulski i Korczyński. a) Stanisław Wokulski - pierwszą przyczyną tragizmu Wokulskiego są skłócone wpływy dwóch epok. Żyje on na przełomie dwóch epok: romantyzmu i pozytywizmu, w okresie rozkładu społeczeństwa feudalnego, a przed wykrastalizowaniem się społeczeństwa kapitalistycznego. Ulega wpływom obu epok - romantyzmu i pozytywizmu - u...

Poezja Morsztyna Dworskość poezji J.A. Morsztyna Jan A. Morsztyn pochodził z zamożnego, wpływowego rodu. Był arianinem; człowiekiem wykształconym. Związany był z dworem Tęczyńskich i królewskim: Władysława IV i Jana Kazimierza. Oskarżony o zdradę schronił się we Francji. Zyskał miano „polskiego Marinie-go\". Wiersze zawarł w tomach „Lutnia\" i...

Odrodzenie, humanizm i reformacja - pojęcia Odrodzenie (renesans) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki użyto tego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - początkowo dla określenia zapożyczeń i wzorów włoskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki służył początkowo dla określenia czasów panowania Franciszka I, kiedy nastąpiło \"odrodzenie literatury dotąd lekcew...

Ryzyko ekonomicznego starzenia się procesów i produktów Ciągły postęp techniczny powoduje, że produkty i technologie szybko się starzeją, a wytwarzanie produktów przestarzałych nie daje przedsiębiorcom szans na rynkach charakteryzujących się silną konkurencją. Nauka i technika tworzą ryzyko ekonomicznego starzenia się procesów i produktów. Często zużycie ekonomiczne jest szybsze niż zużycie techn...

Gwałtowny przyrost ludności Eksplozja demograficzna – gwałtowny przyrost ludności Duży przyrost ludności na świecie modyfikuje znacznie strukturę ludności na świecie. Jest dużo ludności młodej (grupa przedprodukcyjna). Ta grupa ludzi wymaga dużo inwestycji – szkoły, szpitale... (są to inwestycje nieprodukcyjne). W momencie gdy ta grupa dojdzie do wieku pro...

Portrety matek w literaturze 2. Portrety matek w literaturze Niewątpliwie najważniejszą rolą, jaką może spełniać kobieta jest rola matki, która wychowuje swe dzieci na szlachetnych i uczciwych ludzi, prawych obywateli, szczerych patriotów. To matka w głównej mierze kształtuje osobowość dziecka, wpływając na to, jakim będzie człowiekiem w dorosłym życiu. Każda prawdziwa mat...