Analiza "Kołatka" Zbigniewa Herberta

Kołatka Podmiot liryczny odwołuje się tu do autorytetu Pisma św. i za św. Mateuszem powtarza słowa Jezusa: Niech wasza mowa będzie: Tak – tak; nie – nie, bo co nadto jest, od Złego pochodzi.12 Nazywa swoją wyobraźnię kawałkiem deski, o który uderza drewnianym patykiem, wywołując suchy, ascetyczny w brzemieniu dźwięk. Jest to po prostu kołatka – instrument służący do wydawania dźwięków podczas uroczystości Wielkiego Piątku, kiedy na krzyżu umarł Chrystus. Odgłosy kołatek spotęgowane ich dużą ilością, stłumione, ale stanowcze, były swoistym apelem do sumień grzeszników, za których Zbawiciel oddał swoje życie. Podmiot ma świadomość, że jest wśród innych ludzi pod tym wzglę¬dem wyjątkowy. Jego wyobraźnia nie kształtuje pięknych wizualnie, sielskich, bogatych kolorystycznie obrazów wypełnionych przyjemny¬mi dźwiękami. Jest skonstruowana jak kołatka: uderzam w deskę / a ona podpowiada / suchy poemat moralisty / tak – tak / nie – nie. Oschłość dźwięku najprostszego instrumentu perkusyjnego nie pozwala na rozmywanie się myśli pod wpływem różnych odcieni melodii. Człowiek o tak specyficznym sumieniu, tak zwanym sumie¬niu skrupulatnym, nie ulega kompromisom, widzi rzeczywistość przez pryzmat porządku moralnego, dostrzega wyraźną różnicę pomiędzy dobrem a złem, nie próbuje usprawiedliwiać odstępstw od wartości etycznych. W porównaniu z tymi, którzy tworzą w wyobraźni barwne ogrody, mogą usłyszeć niebieski dzwon wody, podmiot wydaje się uboższy o wiele doznań, jednak w istocie jego odbiór i ocena świata jest znakiem dojrzałości i odpowiedzialności za prawdę. Bogactwo świata, złożoność postaw, barwy życia i relacji między ludźmi muszą zostać poddane porządkowi moralnemu. Takie zadanie spoczywa na poecie oraz na każdym człowieku ukształtowanym według zasad dobra, prawdy, sprawiedliwości. W wielości wrażeń czyha pułapka zgubienia tego, co najprostsze i najważniejsze – właśnie poeta ma szczególny obowiązek zadbać o ład moralny, interpretować rzeczywistość, nadając jej etyczną wartość, nie ulegać skłonności do kompromisów. Nie jest on kimś lepszym, postawionym nad innymi, by ich pouczać, ale stróżem prawdy, przyjmującym swoją misję z pokorą i stanowczością. Kołatka była również instrumentem do odstraszania ludzi, kiedy drogą szedł trędowaty. Miała za zadanie chronić przed zarażeniem i jego konsekwencjami. W takim przypadku przynosiła również zba¬wienne ocalenie.13 Obroną przez złem jest przestrzeganie podstawowych norm zapisanych w dekalogu. Przywołane w wierszu słowa Jezusa pochodzą z wypowiedzi, w której Mistrz wyjaśnia znaczenie ósmego przykaza¬nia. Mówienie fałszywego świadectwa jest oczywistym zaprzecze-niem prawdy, źródłem klęski samego mówiącego i tego, przeciw komu skierowane są kłamliwe słowa. Urągając prawdzie, nie można się czuć człowiekiem szczęśliwym i dobrym. Można przypuszczać, że poeta-moralista, surowo oceniający rzeczy¬wistość, propagujący określone postawy, broniący niepopularnych i niewygodnych zasad, nie uzyska powszechnej akceptacji, u wielu wzbudzi niechęć, nie zechcą uznać go za swój autorytet. Zapewne tak będzie, jednak te obawy nie zwalniają go z odpowiedzialności za słowo. Podobne stanowisko głoszono już wcześniej. Rzecznikami prawdy i piękna moralnego w człowieku byli m.in. Jan Kochanowski i Cyprian Kamil Norwid.