Analiza "Elegii o chłopcu polskim" Krzysztofa Baczyńskiego

Elegia o... (chłopcu polskim) Elegia – jedna z najstarszych odmian pieśni, obecna w literaturze od czasów starożytnej Grecji. Jej główny wyróżnik stanowiła forma wierszowa; elegia powstała jako gatunek liryki żałobnej, pieśń lamentacyjna bliska trenowi, śpiewana podczas pogrzebu. W rozumieniu nowożytnym, od XVI w., elegia to utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość), pozbawiony ustalonych wyróżni¬ków formalnych.7 Wiersz ma formę monologu skierowanego – matka rozpacza nad śmiercią syna, rozmawia z nim w myślach, opłakuje nie tylko jego śmierć, ale – przede wszystkim – okrutne doświadczenie, jakie stało się jego udziałem za życia. Zastanawiając się nad losem syna, opowiada o jego tragicznych przeżyciach, tak różnych od jej matczynych planów i pragnień wobec ukochanego dziecka. Zasadą określając kompozycję wiersza jest właśnie kontrast pomiędzy światem wyma¬rzonym (sny, motyle, krajobrazy) a tym, co dokonało się w rzeczywistości (krew, pożoga, wisielcy, ciemność, trwoga). Tej opozycji; jasny-ciemny – podporządkowane są wszystkie tropy stylistyczne wykorzystane przez poetę, z których najważniejsze to metafory (haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią) i epitety (żelazne łzy). Kontrast opisany przez matkę upoważnia ją do wyrażenia przy¬puszczenia, iż przyczyną śmierci jej dziecka nie była kula wroga, lecz – okrucieństwo losu, przerastające wytrzymałość psychiczną wrażliwego chłopca. Forma monologu skierowanego – rozmowy z nieobecnym – wyko¬rzystuje jeszcze jeden ważny środek stylistyczny, jakim jest wielo¬krotnie powtarzany zwrot do adresata – apostrofa. Pomimo żałobnego tonu i smutku, jakim przepojone są słowa matki, wiersz przynosi iskierkę nadziei – oto okazuje się, że miłość jest silniejsza od śmierci. Jeśli się kogoś tak kocha i tak rozumie, jak matka syna, nawet śmierć nie może być przeszkodą w ich wzajemnym kontakcie i czułej rozmowie. Utwór zbudowany został z trzech czterowersowych strof, przy czym poszczególne pary wersów mają różne długości (15-, 14- i 13¬-sylabowe), ale powtarzający się zestrój akcentowy (trochej) nadaje wierszowi regularny, łagodny rytm. Rymy – jak to u Baczyńskiego ma miejsce najczęściej – są parzyste, na zmianę: męskie (drżą-krwią) i żeńskie (te drugie często bywają niedokładne, przybierając postać asonansów (pamięć-łzami).