Analiza "Drze się miękko" Tadeusza Różewicza

*** (drze się miękko) Wiersz bez tytułu został opublikowany w tomie Twarz Trzecia w 1968 r. Jest to utwór, w którym poeta zastosował zabieg reifikacji człowieka. Został on przedstawiony jak gazetowy papier, który jest kruchy, łatwo poddający się zniszczeniu – drze się miękko. Sklejanie rozkawałkowanej całości nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Podział ciała jest nierówny, ale rozdarcie rozległe, długie – od krtani / aż po odbyt. Fizyczne podzielenie człowieka wyobrażone przedmiotowo – jak rozrywanie kartki papieru – jest znakiem rozdarcia w sensie psychicznym, duchowym. Następna część wiersza przedstawia starania o to, by zlikwidować wszelkie uchybienia: urwanie części z drugiej strony dla wyrównania sylwetki, jednak okazało się, że zabieg ten doprowadził do deformacji innego rodzaju – tamta strona / okazała się dłuższa. Wszelkie działania na rzecz „właściwego” ukształtowania ludzkiej postaci prowadzą do jeszcze większej degradacji, wręcz destrukcji. Następuje dalszy rozpad ciała i butwienie podniebienia. Resztki ciała przy kręgosłupie i szczątki języka zapewne również ulegną zniszczeniu. Próby fizycznego, plastycznego kształtowania człowieka nie czynią go piękniejszym, doskonalszym w proporcjach, wprost przeciwnie zmieniają go w bezkształtną masę, ulegającą stopniowemu sukcesywnemu zniszczeniu. Rozpad fizyczny jest odpowiednikiem ideologicznego formowania jednostki ludzkiej, by dostosowała się pod względem poglądów i postawy do obowiązujących w państwie norm. Ostatnia część utworu jeszcze bardziej uzasadnia taką interpretację: wkładano mu w usta / wlepiano „filozofię”. Zadbano o to, by podać człowiekowi odpowiednie zdania i zaszczepić „jedynie słuszny” sposób myślenia. Jednostka jest obiektem działań, przedmiotem manipulacji, nie może się przeciwstawić indoktrynacji, tylko bezwolnie drze się miękko, nie stawiając oporu agresywnym dłoniom. Reifikacja człowieka sprowadza go do roli rzeczy, z którą można postąpić w dowolny sposób. Po takiej „obróbce” nie jest on już osobą, indywidualną jednostką o odrębnej psychice i niezależności. Odtąd musi myśleć i mówić według woli tego, który narzucił mu swoją filozofię. Zapisana w cudzysłowie, jest ona od razu podważona, ukazana z dystansu, jako błędna, podejrzana, niewłaściwa. Mimo to, ten, któremu została wpojona, nie może się przed nią bronić. Urzeczowienie i rozdarcie człowieka jest przyczyną jego rozpadu, dezintegracji, zaś scalenie rozerwanych elementów nie jest możliwe. Wiersz powstał w okresie komunistycznej zawieruchy i narzucania ludziom ideologii PZPR. Jest on zarazem ostrzeżeniem przed poddawaniem się wpływom, przed utratą niezależności.