Analiza "Drewno" Tadeusza Różewicza

Drewno Wiersz umieszczony w tomie poemat otwarty (1955) jest poetyckim opisem drewnianej rzeźby przedstawiającej Chrystusa upadającego pod ciężarem krzyża, ukazanego przez rzeźbiarza tak sugestywnie jak przedstawiano scenę pasyjną w średniowiecznych misteriach. Jest to krótkie, niemal epigramatyczne, zakończone puentą studium przedmiotu sztuki sakralnej o wielkiej sile wyrazu. Tekst składa się ośmiu wersów zgrupowanych według porządku: 3 + 1 + 3 + l. Na początku ukazany jest ogólny obraz „drewnianego Chrystusa”, który idzie na czworakach – jak w średniowiecznym teatrze podczas spektaklu pasyjnego. Biblijna scena Męki Pańskiej jest jednak niepełna lub też „wykadrowana” – nie ma tu krzyża, najważniejszego znaku ofiary Chrystusa. Postać Boga-Człowieka jest jednak ukształtowana tak, że nie ma wątpliwości co do tego, iż jest to scena upadku. Uwaga czytelnika (odbiorcy owego misterium) skupia się, zgodnie z wolą poety, na postaci Umęczonego. Jest on cały w czerwonych drzazgach. W tym wyodrębnionym wersie splatają się z sobą dwie możliwości interpretacyjne – rzeźba była pokryta czerwoną Folichromią, która pod wpływem czasu jest zniszczona, fragmentaryczna5, a jej wygląd przywodzi na myśl Drogę Krzyżową, podczas której Chrystus zmagał się z brzemieniem krzyża, samodzielnie wnosząc go na Golgotę i doznając pod wpływem otarcia urazów skóry. Postać Chrystusa została przez rzeźbiarza upodobniona do zbitego psa. Jego głowa jest opuszczona w cierniowej obroży. Cała postać jest pełna cierpienia, poniżona, smutna. Ludzka sylwetka w trakcie upadania kojarzy się z czworonożnym stworzeniem. Stan fizyczny i duchowy tak przedstawionego Chrystusa przywołuje na myśl zbitego psa – bezbronne, słabe zwierzę, które doświadczyło ludzkiej przemocy, jest przestraszone i obolałe. Poeta zastosował w wierszu dwustopniowy zabieg metaforyzacji: drewniana rzeźba została przedstawiona jak osoba, która krwawi, porusza się, a więc jest to upersonifikowany przedmiot, następnie podmiot opisał ją, używając słownictwa charakterystycznego dla relacji o psie (obroża, zbity pies), to znaczy ukazał, stosując animizację. W takim ujęciu Syn Boży przed zbawczą ofiarą za grzeszników został wykreowany na osobę bez znamion boskości, bez patosu, z dramatyzmem cierpienia i poniżenia. Ostatni wers utworu – jak to drewno łaknie – sygnalizuje duży stopień wysuszenia starej rzeźby, a w głębszej interpretacji odsłania pragnienie współczucia, miłości, którym tchnie sylwetka Chrystusa. Martwe drewno, używane jako materiał rzeźbiarski, zostało więc ożywione przez owo „łaknienie”, przez domaganie się wody. Poddana metamorfizacji drewniana postać wywiera ogromne wrażenie autentyzmem cierpienia, porusza i skłania do refleksji o Bogu, wierze, znaczeniu Męki Pańskiej. Takie stanowisko przyjmują czytelnicy wyznawcy chrześcijaństwa. Ateiści (sam Różewicz deklaruje taki światopogląd) zapewne również nie pozostają obojętni wobec przejmującego opisu sylwetki Chrystusa z średniowiecznego misterium – dla nich jest ta znak uniwersalizmu sztuki, siły wyrazu rzeźby oddającej tak plastycznie i wyraziście przeżycia i stan fizyczny przedstawionej postaci. Warto jeszcze zatrzymać uwagę przy kompozycji wiersza. Chyba nieprzypadkowo utwór ma wyraźnie trójdzielną budowę, acz nierównomiernie rozłożoną, przez co dynamiczną i dramatyczną, a w perspektywie naszej hipotezy – dialogową i dyskursywną. Ten tryptyk pozostaje w wyraźnym związku z chrześcijańskim, kultowym charakterem opisywanego przedmiotu, a może jeszcze bardziej ze średniowieczną konwencją, nie tylko pieśniową, również malarską i architektoniczną, ukazywania przedmiotów i treści religijnych w ścisłym związku z planem krzyża – słupa z dwoma ramionami. [...] Wiersz, pozornie będący opisem, w rzeczywistości jest trójfazowym jak znak przeżegnania się, aktem odsłony cudowności niezbywalnie, ale i niedostrzegalnie dla wszystkich istniejącej w artystycznym wytworze – drewnianym znaku Męki Pańskiej.6 To spostrzeżenie Jerzego Winiarskiego potwierdza również rytmika tekstu, który dzieli się właśnie na takie części jak „odcinki” wypowiedzenia towarzyszącemu gestowi przeżegnania się.