Afryka - ukształtowanie pionowe i poziome

Ukształtowanie poziome Afryka jest kontynentem słabo rozczłonkowanym; dł. linii brzegowej 30,5 tys. km; jedynym większym półwyspem jest Płw. Somalijski; wyspy stanowią zaledwie 2% pow., największe: Madagaskar, Komory, Maskareny, W. Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka, Sokotra. Największa odległość od morza wynosi w Afryce ponad 1500 km. Ukształtowanie pionowe Afryka jest kontynentem o wyraźnie wyżynnym charakterze rzeźby; średnia wys. 658 m; najwyższy punkt stanowi wulkan Kibo w masywie Kilimandżaro (5895 m), najniżej położony punkt znajduje się w depresji jez. Assal (150 m p.p.m.). Ponad 75% powierzchni Afryki leży na wys. 300–2000 m. Wyżynny blok Afryki, wznoszący się stromymi progami nad wąskim pasem nizin nadbrzeżnych, od pn. jest ograniczony górami Atlas, a od pd. — G. Przylądkowymi. Charakterystyczne dla Afryki (z wyjątkiem Afryki Wschodniej) jest występowanie rozległych kotlin i niecek rozdzielonych wyżynnymi wzniesieniami; środk. część północnej Afryki zajmują masywy górskie Ahaggar i Tibesti oraz przylegające do nich od pd. wyż. Adrar des Iforas i Air; ten górski obszar otaczają kotliny i niecki: od pd.-zach. kotlina górnego Nigru (zamknięta od pd. wyżynami Górnej Gwinei z masywem Futa Dżalon), od zach. niecka pustyni Al-Dżuf, od pn.-zach. kotlina Wielkiego Ergu Wsch., od pn.-wsch. niecka Pustyni Libijskiej, od pd. Kotlina Czadu (od wsch. ograniczona wyż.: Ennedi, Darfur, od pd.-zach. — Dżos); najdalej na wsch. jest położona Kotlina Białego Nilu, między wyż.: Darfur, Wschodnioafrykańską i Azande. W środk. części Afryki leży rozległa Kotlina Konga, oddzielona od Kotliny Czadu wyż. Adamawa, a od Kotliny Białego Nilu wyż. Azande; wsch. obrzeżenie Kotliny Konga stanowią góry Mitumba. W Afryce Południowej 1/3 część obszaru zajmuje kotlina Kalahari, otoczona pasem wyżyn południowoafryk.: od zach. wyżynami Nama, Damara, od pd.-wsch. i wsch. wyżynami Weldów (w Oranii i Transwalu) oraz płaskowyżami Matabele i Maszona, a od pd. płaskowyżem Górnego Karru; od Kotliny Konga oddzielają ją wyż.: Lunda i Bije. W Afryce Wschodniej ciągnie się system Wielkich Rowów Afrykańskich (od obniżenia rz. Zambezi do M. Czerwonego); rozdziela on wysoko położone zrębowe wyżyny i masywy górskie, ponad którymi wznoszą się potężne stożki wygasłych lub czynnych wulkanów (Kilimandżaro, 5895 m, Kenia, 5199 m, Meru, 4567 m, Elgon, 4321 m). Na północy Afryki Wschodniej leży wysoko wydźwignięty blok Wyż. Abisyńskiej i Wyż. Somalijskiej, rozdzielonych Rowem Abisyńskim.