Adaptacja filmowa "Krzyżaków" Sienkiewicza

Adaptacja filmowa powieści Wiele utworów literackich próbowano przełożyć na język filmu. Takie zabiegi dotyczyły też niejednokrotnie obszernych wielotomowych powieści. Film Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda, oparty na dziele Henryka Sienkiewicza, powstał w 1960 r. Było to na owe czasy wielkie i kosztowne przedsięwzięcie, tym bardziej, że dzieło ma charakter kostiumowy i przedstawia sceny z ogromnej bitwy. Podstawą filmu jest scenariusz – w tym przypadku opracowany na podstawie znanego utworu literackiego. Adaptacja literatury dla potrzeb dzieła operującego przede wszystkim obrazem, a przy tym bardzo dużych rozmiarów, zakłada dokonanie niezbędnych skrótów, uzasadnionych czasem trwania projekcji kinowej (z reguły dwie, maksymalnie trzy godziny). W takiej sytuacji trzeba zdecydować, które wątki zachować, jak skrócić czas ich prezentacji, z jakich epizodów i postaci można zrezygnować. Scenariusz jest więc taką podstawą dla filmu jak dramat dla teatru. Zawiera wątki, sceny, dialogi, opisy miejsc i osób. Uwzględnia specyficzne tworzywo filmu, jakim jest obraz. Nie ma tu już rozlewnej narracji, ale sposób ukazania osób i sytuacji powinien być bliski opisom skonstruowanym przez autora książki oraz zgodny z myślą przewodnią filmu. Dialogi postaci zachowują wierność pierwowzorowi literackiemu co do znaczenia, często jednak są skracane. Poza słowami postać filmowa przemawia również tzw. językiem ciała – gestem, mimiką twarzy, całą postawą. Pewne treści „dopowiada” tło, sceneria zdarzeń, nastrój miejsca, stan pogody, zachowania innych bohaterów. Na podstawie scenariusza opracowuje się jego wersję roboczą potrzebną już podczas „kręcenia” poszczególnych scen i ujęć, jest to scenopis. W nim zapisane są szczegóły techniczne: zachowanie się poszczególnych postaci, elementy towarzyszące, np. przedmioty, którymi się posługują, czyli rekwizyty, czas trwania poszczególnych elementów, sposób fotografowania przez kamerę (np. zbliżenie na jakiś detal, plan amerykański ukazujący postać do kolan – nazwany tak z powodu częstego wykorzystywania w westernach – lub pełny, przedstawiający całą sylwetkę itp.). W odbiorze czytelniczym każdy indywidualnie, pod wpływem użytych przez autora środków językowych, kształtuje sobie w wyobraźni sceny, wygląd postaci, nastrój sytuacji. Adaptacja filmowa książki narzuca nam wizję scenarzysty i reżysera. Rzadko się zdarza, aby obydwa odbiory były prawie identyczne, tym bardziej że wersja filmowa opiera się na znacznie skromniejszym materiale literackim. Przystępując do oglądania adaptacji filmowej powieści, trzeba mieć świadomość, jakim tworzywem posługuje się film i przyjąć proponowaną interpretację jako jedną z wielu możliwych.